Öğretirken Öğreniyoruz*
- Sencer Özgür
- 26 Ara 2024
- 5 dakikada okunur
* “Docendo discumus”
Lucius Annaeus SENECA
(MÖ 4 – MS 65)
Basitçe açıklayamıyorsanız, yeterince iyi anlamamışsınız demektir” diyor Albert Einstein; gerçekten de bir konu hakkında bildiklerinizi düşünürken yolda kaybolduğunuzu hissettiğiniz, karşınıza çıkan sorular ve sorunlar karşısında bilginizi kullanmakta zorluk çektiğiniz, onca sayfa okuduktan sonra aklınızda kalan miktarın sizi tatmin etmediğinizi düşündüğünüz anlar olmuyor mu? Peki hadi bunları bir tarafa bırakıp başa dönelim:
Hiç düşündünüz mü, “öğrenme” tam olarak nedir? Eğitim psikolojisi alanında, “öğrenme” terimi bir bireyin bilgi, davranış veya düşünme yollarında kalıcı değişiklikler yaşadığı süreci ifade eder. Buna dayandırılarak, “öğretim” de başkalarının bilgi ve anlayışlarında büyümelerine yardımcı olma sanatı ve bilimi olarak tanımlanmaktadır.
Başkalarına öğretmek için önce öğrenmemiz gerektiği aşikâr. Ama ilginç olan, yapılan bilimsel çalışmaların ortaya koyduğu sonuçlar, şöyle ki; eğer öğrendiklerimizi başkalarına öğretmek için zaman harcıyorsak, aynı zamanı sadece kendileri için öğrenmek amacıyla geçiren kişilere göre, hem daha etkili hem de daha kalıcı öğreniyoruz. Kısaca başkalarına öğretirken biz çok daha iyi öğreniyoruz. Bana usta çırak ilişkisini hatırlattı.
Peki bunun detayı nedir? Nasıl oluyor? Sorularına sahipseniz gelin önce “Öğrenme Piramidi”ne, ardından “öğreterek öğrenme” ilişkisine odaklanan tekniğe bir göz atalım.
Öğrenme Piramidi 1960’lı yıllarda Ulusal Eğitim Laboratuvarları Enstitüsü'nün (NTL Institute) ortaya koyduğu bir model olarak karşımıza çıkmakta. Model, bilgiyi başkalarına öğretmenin öğrenmek için en etkili yöntem olacağını varsaymaktadır.
Modele göre öğrenciler, yeni bir bilgiyi başkalarına öğreterek hemen uygularlarsa, öğrendiklerinin ortalama yüzde 90'ını akılda tutacaklardır. Bu oran dersleri dinleyerek yalnızca yüzde 5 ve tartışmaya katılarak ise yüzde 50 olarak gerçekleşiyordu. Yani kişi sadece pasif bir alıcı olmak yerine aktif olarak yer aldığı öğretim süreçlerinde, bilgileri daha etkili bir şekilde akılda tutuyor ve/veya uzun süreli belleklerinde depoluyor.
Ancak, kalabalık bir grubun önüne çıkmak, hatta bilgi vermek amacıyla bile birisiyle bire bir görüşme fırsatınız ya da isteğiniz yoksa bu da sorun değil. Öğrenme Piramidi, “başkasına öğretme” durumu olmadan bile, sadece pratik yaparak kendi başınıza bu oranı yüzde 75'e ulaştırabileceğinizi göstermekte. Kısaca aktif faaliyetlerle, akılda tuttuğunuz bilgi miktarını neredeyse üç katına çıkarma yeteneğine sahip olduğunuzu unutmayın.
“Biri öğrettiğinde, iki öğrenir” Robert Heinlein
Seneca’nın 2000 yıl önce “öğrenirken öğreniyoruz” sözü ile özetlediği bu öğrenme yaklaşımı, aslında oldukça eski zamanlardan beri uygulanagelen bir süreçtir. Öğreterek öğrenme (Learning by teaching) yöntem olarak 1980’lerde Jean-Pol Martin tarafından ortaya konmuştur. Özellikle yetersiz kaynaklarla yapılan eğitimlerde, öğrencilerin bir alt seviyedeki öğrencilere öğretme yaklaşımı yaygındır. Yani yeterince öğretmen, zaman ya da ortam yoksa bilenler bilmeyenlere anlatsın…
Buraya kadar okuduklarınıza katılıyorsanız detaylara giriyor olacağım. Yani “Nasıl?” sorusunun cevaplarına. Peki, şimdi öğretirken öğrenme konusuna daha yakından bakalım. İşte buyurun:
Günümüzde ise modern araştırmalar, “Çırak Etkisi” (Protege Effect) olarak tanımladıkları bu durumun etkinliğini ispatlamış ve açıklamışlardır. Hali hazırda da psikoloji ve eğitim bilimlerinde bu konu hakkında araştırma ve geliştirmeler yapılmaya devam edilmektedir. En son gelen noktada “basamaklı mentorluk” kavramıyla farklı organizasyonlarda da karşımıza çıkmaktadır.
Çırak etkisi, başkalarına öğrettiğimiz şeyleri daha etkili bir şekilde öğrenme durumumuzdur. Kısaca açıklamak gerekirse; bir konuyu bir başkasına açıklamak, o konu hakkında kendi anlayışımızı geliştirmemize yardımcı olur. Kişi, öğrettiklerinden sürekli olarak sözlü ve sözsüz geri bildirim almaktadır. Bu durum kişiye bildiklerini tekrar gözden geçirme ve sürekli öğrenmeyi teşvik eden yeni bakış açıları kazandırır. Bilginizdeki boşlukları daha iyi tanıyabilir ve bunları doldurmak için daha fazla araştırma yaparsınız. Öğrenen için bilginizi ve düşüncelerinizi düzenleyerek, boşlukları belirleyerek bilginizi ve kavrayışınızı güçlendirirsiniz.
Dahası bu konudaki çalışmalar gösteriyor ki; aslında kimseye öğretmeseniz bile bu etkiden yararlanabilirsiniz. Ustalaşmak istediğiniz konunun ana hatlarını ortaya koymak (mesela bir kavram haritası oluşturabilirsiniz), uygulamalı bir ders verecek şekilde öğretmeye hazırlanmak öğrenmenizi geliştirecektir. Hadi birkaç bilimsel çalışmanın sonuçlarına bakalım:
Öğretmek için öğrenen kişilerin içsel motivasyonları, kavrama puanları daha yüksek olmuş ve çevreleriyle daha aktif ilişkiler kurmuştur.
Öğretme sorumluluğu olan kişiler, verilen pasajı daha eksiksiz ve daha iyi organize bir şekilde hatırlamış ve pasajla ilgili daha fazla soruyu cevaplamışlardır.
Öğretmeye hazırlanan kişilerin, bir probleme dair daha ayrıntılı ve daha iyi organize edilmiş kavram haritası geliştirdikleri ortaya koyulmuştur.
Motor öğrenme ve bilgiyi işleme üzerine yapılan bir çalışma çıktıları da bir motor beceriyi başkasına öğretme sürecinin, becerinin öğrenilmesini geliştirdiğini göstermiştir.
Son olarak gerçekten öğretmeye hazırlanmış öğrencilerin ileri tarihlerde yapılan sınav sonuçlarında daha kalıcı öğrenme kazanımları yaşadıkları görülmüştür.
Özetle, çalışmalar gösteriyor ki; Çırak Etkisi, öğretmenin, öğretiyormuş gibi yapmanın ve hatta sadece öğretmeye hazırlanmanın bilgiyi daha iyi özümsemeye yardımcı olduğu gözlemlenmiş, psikolojik bir olgudur. Peki öğretenin öğrendiklerini daha iyi anlayabilmesi ve hatırlayabilmesini sağlayan nedir?
Kendimiz için öğrenirken bilgiyi nasıl öğrendiğimiz ile başkalarına öğretmeyi umduğumuzda bir şeyleri nasıl içselleştirdiğimiz arasında doğal farklılıklar vardır. Başkalarını eğitmenin getirdiği daha önce bahsedilen genişletilmiş bakış açılarına ek olarak, öğretme eyleminin aşağıdakilere yol açabileceğine inanılmaktadır:
Artan üstbiliş: Bir şeyi açıklama eylemi sizi bilgiyi aktif olarak işlemeye zorlar. Bu, pasif olarak dinleme, okuma ve hatta seyretmekten çok farklıdır. Bu şekilde öğrenmek, akılda kalma oranını etkili bir şekilde arttırmaktadır. Bir başkasına öğretmeye hazırlandığınızda, materyalin daha derin bir analizine girersiniz. Sonuçta, yüzeysel düzeyde bir bilgiye sahip olmak yeterli değildir. Etkili bir şekilde öğretmek için önemli kavramları tanımlamanız, bunları mantıklı bir şekilde düzenlemeniz ve kendi anlayışınızdaki boşlukları doldurmanız gerekir.
Etkili öğrenme stratejileri kullanımında artış: Başkalarına bir şeyleri daha iyi açıklamak için, öğretenler materyalleri verimli bir şekilde organize etmekte ve iletilecek önemli bilgi parçalarını aramada ustalaşırlar. Öğretmeye hazırlanmak, bilginin tekrar tekrar alınmasını ve yeniden düzenlenmesini içerir. Çırak etkisinin bilgiyi aralıklı olarak tekrarlamaya yol açarak, unutma sürecini engellediği gösterilmiştir (Bkz. Unutma eğrisi).
Artan özyeterlilik ve özerklik duyguları: Öğreten rolünde olmak, öğrenen rolüne göre kişinin özyeterlilik ve özerklik duygularına olumlu katkı sağlamaktadır. Öğrenenlerin materyali nasıl “öğretecekleri” konusunda seçim yapma şansına sahip olmaları, onların özerklik duygularını artırır. Bu durum kişide daha yüksek düzeyde sahiplik duygusu ve katılımcılığa yol açar.
Öğrenme motivasyonunun artması: İnsanlar çoğu zaman öğrettikleri kişiler için, kendilerinin öğrenmesi için yaptıklarından daha fazla çaba sarf ederler. Başkalarına bir şey açıklamanız gerekeceğini bilmek, bir sorumluluk duygusu yaratır. Bu da öğrenirken daha fazla dikkat etmemiz ve odaklanmamız için gereken motivasyonu sağlayabilir. Sonuç, daha adanmış ve kapsamlı bir öğrenme deneyimidir.
Kısaca toparlayacak olursak; kişiye, öğreterek öğrenme fırsatı ile yaratıcılık, bağımsızlık, özgüven ve takım halinde çalışma becerisi, iletişim kurma becerisi, karmaşık düşünme, bilgi arama ve bulma becerisi, araştırmacı davranış, sunum becerileri, proje yetkinliği, internet becerileri, bilgiyi yapılandırma ve bilgi üretme becerisi, dakiklik, güvenilirlik ve sabır gibi temel yetkinlikleri kazanma şansı verilmektedir.
Şimdi arkamıza yaslanarak bir düşünelim; biz “Çırak Etkisi”ni nasıl kullanabiliriz? “Öğrenen organizasyon” yaklaşımı 1990 yılında ortaya konan ve hala önemini yitirmemiş bir yaklaşım olarak geçmektedir. İçinde bulunduğumuz organizasyonları “öğreten organizasyonlar”a dönüştürmek fikri kulağa nasıl geliyor? En azında kendi ekiplerimizde, müşterilerimizle ilişkilerimizde ve en öncelikle de kendi öğrenmemizde yukarıdaki faydalarını deneyimlemeniz ümidiyle.
Kaynaklar:
Benware, C. A., & Deci, E. L. (1984). Quality of learning with an active versus passive motivational set. American educational research journal, 21(4), 755-765.
Nestojko, J. F., Bui, D. C., Kornell, N., & Bjork, E. L. (2014). Expecting to teach enhances learning and organization of knowledge in free recall of text passages. Memory & cognition, 42, 1038-1048.
Muis, K. R., Psaradellis, C., Chevrier, M., Di Leo, I., & Lajoie, S. P. (2016). Learning by preparing to teach: Fostering self-regulatory processes and achievement during complex mathematics problem solving. Journal of Educational Psychology, 108(4), 474–492.
Daou, M., Lohse, K. R., & Miller, M. W. (2016). Expecting to teach enhances motor learning and information processing during practice. Human Movement Science, 49, 336-345.
Fiorella, L., & Mayer, R. E. (2013). The relative benefits of learning by teaching and teaching expectancy. Contemporary Educational Psychology, 38(4), 281-288.
Chase, C. C., Chin, D. B., Oppezzo, M. A., & Schwartz, D. L. (2009). Teachable agents and the protégé effect: Increasing the effort towards learning. Journal of science education and technology, 18, 334-352.
Corwin, T., Kosa, M., Nasri, M., Holmgård, C., & Harteveld, C. (2023, August). The Teaching Efficacy of the Protégé Effect in Gamified Education. In 2023 IEEE Conference on Games (CoG) (pp. 1-8). IEEE.
Liu, D., & Fu, P. P. (2011). Motivating protégés' personal learning in teams: A multilevel investigation of autonomy support and autonomy orientation. Journal of Applied Psychology, 96(6), 1195.
Comments